નિવૃત્તિ ....... એક વાત, એક વ્યથા !

" વેલકમ એબોર્ડ મિસ્ટર ન્યુ હાયર....! " લંચ ટાઇમમાં હું મારી કંપનીના કેફેટેરિયામાં બેઠો હતો.. એક કેનેડીયન ગોરાએ અચાનક ત્યાં આવી મારું અભિવાદન કર્યું. હું બગવાય ગયો. શું જવાબ આપવો એની મને કોઈ સૂઝ ન પડી. વ્હાઈટ મેજોરીટી ધરાવતી કેનેડીયન બેઇઝ એક મલ્ટીનેશનલ કંપનીમાં હું નવો નવો જોબ પર લાગેલો. નવું વાતાવરણ, નવા લોકો તથા જોબની નવી જવાબદારીઓ વચ્યે હું જોબ ઇનસિક્યોરીટી તથા એક પ્રકારની અજીબ એવી સોસીઅલ આઈસોલેશનની અનુભૂતિ મહેસુસ કરી રહ્યો હતો. એવી પરિસ્થિતિઓમાં આ અભિવાદન ! હકારમાં ફક્ત માથું હલાવી મેં તેને એક સ્માઈલ આપ્યું.

લગભગ દોઢ દાયકા પહેલાની આ વાત છે અને વ્યથા પણ છે. આજથી લગભગ પંદરેક વર્ષ પહેલા સાવ અજાણ્યા એવા આ કેનેડા દેશમાં આવ્યો ત્યારે જે વ્યક્તિઓએ મને સાથસહકાર, પ્રેમ અને હુંફ બક્ષી અહી સેટલ થવામાં મદદરૂપ થયેલા તેમાંના એક એ મારા સખાબંધુ ઉપેન્દ્ર પટેલ, કે જેમણે, ઉપર આભ અને નીચે કેનેડાની ધરતી એવા મુલકમાં મને તેમના ઘરે આશરો આપ્યો, બીજા જેમણે મને અઢળક પારિવારિક પ્રેમ બક્ષ્યો એવા વડીલબંધુ પોલભાઈ, અને ત્રીજો, એ આ અભિવાદન કરનાર સહકર્મી, જેણે મને મારી જોબ પર એક સાચા મિત્ર તરીકે સપોર્ટ કર્યો તે, મારો પરમ કેનેડીયન મિત્ર....મિસ્ટર ડગ્લાસ લેન્ગલી....શોર્ટ નેઇમ ....મિસ્ટર ડગ. 

ગોરાઓનું વર્ચસ્વ ધરાવતી આ મલ્ટીનેશનલ ફૂડ ઇન્ડસ્ટ્રિમાં મને જયારે નવી નવી જોબ મળી ત્યારે મારી સાથે સૌ પ્રથમ જો કોઈ વ્હાઈટ ભાઈએ હાથ મિલાવ્યો હોય તો તે આ ડગ ! નવી જોબ પર મને શરૂઆતમાં ડીસ્કરીમીનેશનના ઘણા અનુભવો થયેલ. એ પરિસ્થિતિઓમાં આ શ્વેતભાઈએ મારો હાથ પકડેલો અને મારી વારે ધાયેલો. કેફેટેરિયામાં મોટે ભાગે હું એકલો જ ટેબલ પર હોઉ ત્યાં એ બેધડક મારી સાથે આવી બેસતો, જમતો અને વાતો કરતો. તેની વાતોમાં હું એક પ્રકારની સોસીઅલ ફ્રીકવન્સી અનુભવતો. તેને જયારે ખબર પડી કે હું આ જોબ પર આવવા માટે બે બસ અને એક ટ્રેન લઇ અપડાઉન કરું છું તો તેની કારમાં મને ઘણીવાર છેક મારા એપાર્ટમેન્ટ સુધી ડ્રોપ કરી જતો તેમાય વીન્ટરમાં તો ખાસ. મારા રહેઠાણથી તે રહેતો બિલકુલ વિરુધ્ધ દિશામાં એટલે હું તેને ના પાડતો કે ડગ તને ઊંધું પડે પણ તોય ન માનતો કહે, મેક, બડી, ઇટ્ઝ વિન્ટર ટાઇમ, ડોન્ટ વરી, ઇટ્ઝ એ મેટર ઓફ જસ્ટ અન આવર મોર.

મિત્રતાની આવી અનોખી મિશાલ ધરાવતો આ ડગ હાલમાંજ નિવૃત્ત થયો. નિવૃત્તિવેળાએ તેણે મને ભારપૂર્વક કહેલું, મેક, ડોન્ટ ફરગેટ મી, કીપ પેઈંગ યોર વિઝીટસ એટ માય હોમ, યુ નેવર નો, વન ડે યુ વીલ હીયર ડગ ઈઝ નો મોર, એન્ડ ધેન ડોન્ટ રીપેન્ટ ધેટ યુ કુંડન્ટ સી મી ......! 

સ્વભાવે મનમોજી પણ ખુબ મહેનતુ, એકદમ સીધો, સાદો અને સરળ. કોઈ આડંબર કે અહમ નહિ અને વહાઈટ હોવાનો તો સહેજેય સુપીરિઆરીટી કોમ્પ્લેક્ષ નહિ એવા ડગની, જિંદગીને એક સ્પીરીટ એક શાનથી જીવવાની અદા મને ખુબ સ્પર્શી ગયેલી. નિવૃત્તિના થોડા સમય પહેલા તેણે મને એક બ્રેકીંગ ન્યુઝ જેમ શોકીંગ અને આશ્ચર્યચકિત થઇ જવાઈ એવી વાત કરેલી. નિવૃત્તિના છેલ્લા મહીને એક દિવસ તેણે મને કેફેટેરિયામાં બોલાવ્યો, મેક, કમ હીયર બડી સીટ વીથ મી આઈ વોન્ટ ટુ શો યુ સમથિંગ અને તેના સેલફોન પર મને તેણે થોડા ફોટા બતાવ્યા. ફોટા કોઈ એક સીમેટ્રીના હતા. કોઈ એક ગ્રેવ ના હતા, ગ્રેવના સ્ટોન પર કોઈનું નામ હતું. એન્લાર્જ કરીને વાંચ્યું તો આઈ કુડન્ટ બીલીવ વોટ આઈ એમ રીડીંગ, ગ્રેવ સ્ટોન પર લખ્યું હતું.........Mr. Douglas Langely.... RIP ...Born date......વગેરે વગેરે ! હું સ્તબ્ધ થઇ ગયો ! ડગે મને કહ્યું .......મેક....ધેટઝ ફોર માય ડેથ પ્રીપ્રેશન એન્ડ સેલેબ્રેશન.....આઈ હેવ બુક્ડ માયસેલ્ફ ઇન ધીઝ સીમેટ્રી સો માય ફેમીલી ડઝન્ટ હેવ ટુ વરી અબાઉટ માય ફ્યુનરલ.....ઓન્લી થિંગ ધે હેવ ટુ ડુ ઈઝ જસ્ટ રાઇટ માય ડેથ ડેટ .....હું અવાક થઇ ગયો. આમ તો આ બાબત કેનેડામાં કોમન છે પણ મારા માટે નહોતી. અને ડગના ચહેરા પર એવો કોઈ ભય કે ભાવ પણ નહોતો. એતો મુક્ત મને સ્માઈલ કરતો હતો......ધેટઝ લાઈફ મેક......વન ડે એવરીબડી હેઝ ટુ ગો......વ્હાય નોટ ગો હેપીલી ..........! 

ત્યારે મને મારા સ્વ. બાપુની યાદ આવી ગઈ. મારા બાપુ કેનેડા આવ્યા ત્યારે સામાજિક-સાહિત્યિક કાર્યક્રમોથી ભરચક તેમનો કેનેડાવાસ ખુબજ વ્યસ્ત રહેલો. મને યાદ છે રવિવાર તા. ૭ મી જાન્યુઆરી, ૨૦૦૭, ગ્રેટર ટોરંટો એરિયાના મિસીસાગા શહેરના એક વિશાળ નગરહોલમાં તેમનું વ્યક્તવ્ય યોજાએલુ. ટોરંટોની એક પ્રસિદ્ધ સીનીઅર સીટીઝન સંસ્થાએ તેમને આમંત્રેલા. હોલ આખો આમન્ત્રીતોથી ખીચોખીચ ભરાય ગએલો. " નિવૃત્તિ અને વૃદ્ધાવસ્થા" અંગેનું તેમનું પ્રભાવિત અને રુદયદ્રાવક વ્યક્તવ્ય સાંભળીને હાઝર રહેલ સહુની આંખો ભીની થઇ ગએલી. તેમેણે કહેલું, " કદી તમારી જાતને તમે વૃદ્ધ થયા એટલે નિવૃત્ત થયા એ દ્રષ્ટિથી ન જોશો. પણ એમ જ માનજો કે જબ તક જિન્દા હું... જવાન હું ! " તાળીયોના ગડગડાટ થી તેમનું અભિવાદન થએલું. ફોટા જોયા બાદ ડગને મેં કહેલું કે મારા લેઇટ ડેડ પણ તારા જેવાજ વિચારો ધરાવતા હતા અને તેને મેં મારા સ્વ. બાપુની " જિંદગી જીવ્યાનો હરખ" ની વાત કરેલી ત્યારે તે ખુબ ખુશ થઇ ગયેલો, મને કહે, " મેક, આઈ હેવન્ટ સીન યોર ડેડ, બટ ધ વે યુ ટોક અબાઉટ હીમ, આઈ બીલીવ હી ઈઝ એ વેરી ગુડ પર્સન, એ રીયલ જેન્ટલમેન ." 

ડગ જીવનને જે સ્વરૂપે હોય તે પ્રમાણે સ્વીકારી તેનો આનંદ લેવામાં માને છે. ગોલ્ફ અને ટેનીસ રમવાનો તેને ખુબ શોખ છે. વ્યસ્ત જીવનચર્યામાં પણ તે સમય ફાળવી અચૂક રમવા જાય અને સાથે સાથે મને નોતરું દેતો જાય કે વુડ યુ લાઇક ટુ જોઈન મી મેક ? મેં તેને એક દિવસ એમજ કહેલું કે, ડગ, ફરગેટ અબાઉટ ગોલ્ફીંગ, આઈ હેવન્ટ ઇવન ટચ ધ ગોલ્ફ સ્ટીક ઇન માય લાઈફ. તો મારા આશ્ચર્ય વચ્યે એક દિવસ તે મારા ઘરે આવ્યો અને તેની બ્રાન્ડ ન્યુ ગોલ્ફ કીટ મને આપી ગયો. તેને ફીશીંગનો બહુ શોખ અને તે પણ વિન્ટર ફીશીંગ. વિન્ટરમાં તે નોર્થમાં ફીશીંગ કરવા જાય ....ઢગલાબંધ રેડ લોબસ્ટર્સ પકડે. તેમાં મારો ભાગ તે અલગ રાખે, કહે, આઈ નો મેક, યોર સન લાઈક્સ રેડલોબસ્ટર્સ વેરી મચ. ડગને એક વાર મેં સમોસા ચખાડેલ ત્યારથી તેનો સ્વાદ તેની દાંતે રહી ગયેલ, બેધડક મારી પાસે સમોસા મંગાવે, કહે, મેક બ્રિંગ સમ એસામોસા ટુમોરો !

એવા આ ડગના ઘરે તેની સાથે હમણાજ એક પારિવારિક મુલાકાત થઇ. ડગ મૂળે બોર્ન કેનેડીયન છે પણ તેના રૂટ્સ યુરોપિયન છે. યુરોપિયન લોકો સ્વભાવે ખુબ માયાળુ અને પ્રેમાળ હોય છે તેનો જીવંત અહેસાસ તેના ઘરે થયો. તેના ઘરે તેના ફોટો આલ્બમ તે મારા સન બોબીને બતાવી રહ્યો હતો. બોબી અને ડગ બંને તેમની ફીશીંગ હોબી શેર કરી વાતોએ વળગેલા....કેનેડીયન રેઈઝ્ડ એન્ડ બ્રોટઅપ બોબી અને ડગને  કેનેડીયન એક્સેન્ટ અંગ્રેજીમાં વાતોએ વળગેલા જોવાનો એક અનેરો લ્હાવો હતો.                                

મુલાકાત પતાવી અમે નીકળ્યા ત્યારે ડગે મને પૂછ્યું। ...મેક, ડીડ યુ ગાઇઝ કેઈમ એક્રોસ ટરટલ ટ્રેઈલ ક્રોસવે વાઇલ કમીંગ ટુ માય હોમ ? ઇફ યુ ડીડન્ટ મેક સ્યોર યુ સી. પાછા વળતા જોયું તો તેના ઘરે જતા રસ્તામાં એક મોટી કોશન સાઈન આવે છે. જેના પર ટરટલનું ચિત્ર છે અને નીચે લખ્યું છે, " ટરટલ ક્રોસિંગ...રાઇટ ઓફ વે " સમરમાં બાજુમાંના એક લેકમાંથી નીકળીને કાચબાઓ જમીન પર ઈંડા મુકવા માટે અહીંથી આવજા કરે. લોકો ગાડીઓ સાઈડમાં પાર્ક કરી જ્યાં સુધી ટરટલ્સ પસાર ન થઇ જાય ત્યાં સુધી તેમને જવા માટે રાહ જોઈ ઉભા રહેલ.

બાળપણમાં કાચબા અને સસલાની વાર્તા સાંભળેલી પણ બહુ સમઝાયેલી નહી. યુવાનીમાં એક ફીલ્મ જોયેલી " કથા " જેની થીમ બરાબર આ વાર્તા પર હતી. અને તે બરાબર સમઝાયેલી. ફિલ્મના પાત્રો નસીરુદ્દીન  શાહ  અને   ફારુખ   શેખે ભજવેલા. ફિલ્મ ટુ ધ પોઈન્ટ અને અસરકારક હતી. મને  ખુબ ગમેલી.

મલ્ટીકલ્ચરાલીઝ્મની સંવિધાનિક માન્યતા ધરાવતો કેનેડા દેશ વિશ્વસ્તરે બિનસાંપ્રદાયિકતાનું એક બેનમુન દ્રષ્ટાંત છે. વિશ્વના ખૂણે ખૂણેથી લોકો અહી આવી વસ્યા છે. તેમની ભાષા, તેમની સંસ્કૃતિ અને રીતિરીવાજો સાથે અહીના વાતાવરણમાં તેઓ દુધમાં સાકરની જેમ ભળી ગયા છે. સંબંધોની પરિભાષા મને અહી આવીને આ વિદેશી લોકો પાસેથી વધુ સમઝાઈ છે. સમયના વ્હેણમાં અમુક સંબંધો અહી એક વટવૃક્ષની જેમ ફૂલે ફાલે છે જેની પારિવારિક મુલાકાતો મનને અઢળક શાંતિ અને અપાર આનંદ બક્ષે છે. ડગનું પરિવાર તેનું એક જીવંત ઉદાહરણ છે. ભૌતિક સુખસમૃદ્ધિથી ભરપુર એવા આ કેનેડા દેશમાં આવી નિખાલસ વ્યક્તિઓ અને આવા પ્રેમાળ પારિવારિક સંબંધો બહુ જુજ જોવા મળતા હોય છે.

વિદેશવાસ ભૌતિક મોહમાયાજાળનું એક ભ્રમિક સુખ છે, જેને પામવા મેં છેક કેનેડા સુધી દોડ લગાવી. મને ખબર નથી આ દોડમાં હું જીત્યો કે હાર્યો ? પણ સમયની આ દોડમાં કાચબાની જેમ ધીરગંભીર પણે ચાલીને ડગ આ રેસ ચોક્કસ જીતી ગયો છે. 

વિશ યુ એ વેરી હેપ્પી એન્ડ હેલ્ધી રીટાયરમેન્ટ માય ફ્રેન્ડ.......મી. ડગ્લાસ લેન્ગલી ! 

મધુરમ જોસેફ મેકવાન

જોમે ચેરીટી ફાઉન્ડેશન

ટોરંટો, કેનેડા.